DE OUDSTE VERWIJZING NAAR DE GESELPRAKTIJKEN VAN BROER CORNELIS: TEKSTBIJLAGE

 

DE CLAGHE VANDEN INQUISITEUR, MEESTER PIETER TITELMANUS

Exemplaar Centrale Bibliotheek Rijksuniversiteit Gent: Gent. 278(1).

Verantwoording transcriptie

De u/v en i/j-spelling zijn aan het moderne Nederlandse gebruik aangepast. Afkortingen zijn stilzwijgend opgelost.Toevoegingen van de tekstbezorger staan tussen vierkante haken.

 

[fol. A1r]

De claghe vanden Inquisiteur, Meester Pieter Titelmanus, Deken van Ronche.

Ic alendich Inquisiteur/ ten dezen stonden/ waer1
Van mynen God2 verlaten/ een machtich Heere
Papa pater patrum/3 ic moet vermonden/ claer4
Ja thooft van alle/ Ipocryten bevonden/ zwaer5
Die Christus gelijcformich/ wil sijn tallen keere
Twerc der ootmoedicheit/ en prijst hi niet zeere
Maer soect heerschappie/ met geveinsde practijc[ke]6
Zijn insetten7 stelde hi/ boven Christus leere
Met den cleede Christi/ verheft hy hem publijcke8
Balaams ghescrey9/ leert hi aerme en rijcke
Sijn sophisten10 alle/ hi Beli tvermaen11/ doet
Staet claer beschreven/ rein sonder swijcke12
Dat sulck een rijcke13 bin een ure vergaen/ moet.

Dezen hebbic gedient/ die dagen mijns leven vranc14
By rade15 ghecreghen/ een valsch Officie16
De cromme mutse dragers/17 hebben mi verheven/ stranc18
Duer den Paus sijn mi/ previlegen gegeven/ cranc19
dat ic mochte dooden branden/ ofte doen composicie20
Ic was heesscer21 en Juge/ duer placaets malicie22
Wien ick gecreech/ in mijn tyrannighe handen
Vernam ick van rijcdom/ eenighe suspicie
Dien dedick versmooren23 ofte haest verbranden
[fol. A1v] Ic was crachtich ontsien/ in dees vlaemsch landen
Duer papa den hantebay/ of Sodomijtscen prelaet24
Ick neme toirconden/25 alle rijpe verstanden
Sietmen niet haest vallen/ die waent dat hi vaste staet

Alle die Paus leeringe/ niet wilden hantieren/ hier
Socht ick te vangene/ en te stellen in prysoen
Die Christus waerheit/ wilden alegieren26/ fier
Ic vijncse27 teghen recht/ ick dese28 purgieren schier
Van lijf/ ende goede/ naer mijn selfs bevroen
De sulcke gheesseldick/ met menichte van roen
Tot dat si afstonden/ van huer opinie gepresen
Ja wasser yemandt/ diet niet en wilde doen
Was duer mijn placaet/ tot der doot verwesen
de vette lammerkins/ hielt ick seer verknesen29
Ic vlouchse30 ick schoerse/ vroech ende spade/ siet
Die Testamenten/ of Bybelen wilden lesen
Volghende placaet/31 daer was gheen genade niet.

Wien ick gecreegh/ al binder ghevanghenisse
dien ghijnck ick stranghelick/ daer examineren
Si saten als schaepkens/ in grooten verlangenisse
Straffelick so vraechdic/ met verstranghenisse
Of zy niet en gheloofden/ al sonder faelgieren
dat Christus inde Messe/ was sonder cesseren32
en datmen biechten moet/ voor den priester vercuerlic33
Ja dat den Paus thooft is/ was mijn nareren34
Van Christus kercke/ hier eeuwich gheduerlick
wie daer neen seide/ die antwoordick stuerlick35
dat hij verdomt/ ende eeuwich verloren/ was
[fol. A2r] wie my contradiceerde/ met tormenten doluerlic36
Dedic verbranden/ of int water versmoren/ ras

Boven den Coninck was ick/ machtich in ontrauwen37
Een Juge sonder bril38/ duer des Antecrist doctrine
Ick vergoot tonnoosel bloet/ van mannen ende vrauwen
Die inden Roomschen Paus niet en geloofde ten fine39
Dat hi vander sonden/ was een vergever divine40
Een Christen vervolgher/ hiet mi tvolc present41
dochte my Christus/ een sacraficie te zyne42
Ja dat ic weldaet dede/ den hoochsten regent43
Ic meende mijn regnacie/ soude niet nemen ent44
Ic bleef versteent/ als dongodlicke pleghen snoo
Ick was hoorende doof/ en al siende blent
Om tbloet te stortene/ ick was gheneghen/ zoo.

Vierentwintich jaer/ heeft gheweest mijn regnacie.
Om de schaepkens te vlane/45 ende te pessequeren
Ic vervolchde d'onnoosele/ met groote turbatie
En ick composeerde46 de rechtveerdighe natie
de ghiericheit quam mi/ therte inflammeren
Alle die teghen den Paus/ wilden rebelleren
Heb ick meer dan een duust/ gebrocht totter doot
Meer dan twee duust/ mocht icker composeren47
wel hondert duust voor my/ uut den lande vloot
Drapiers en cooplieden/ al die mi vreesden groot
fray constige werclieden/ sachmen mi verstoren/ mal
Alle die onnosele die leefden/ na tevangelium milioot48
de vette die dode ic de mager hebbic geschoren/ al

[fol.A2v] Ic allendich Inquisiteur/ hoe sal ic mi generen49
Ic was gheextimeert/ voor een grooten vassael
De scaepkins willen nu/ den wulf selve scheeren
die lammers verjagen nu/ de draken ende die beeren
Och waer ick te Milanen/ by den Cardinael
Onsen vleeschpot sturt nu/ hier int generael50
de Guesen versmaden al/ des Paus ghebodt
Si heeten hem Antecrist/ dat is tprinicipael
die ons beminde/ houden met ons den sot
Si die ons ware cochten/ binnen Babels cot
Versmaden ons coopmanscap/ groot ende cleine vroet51
Met ons crachtighen wijn/ houden si den spot
Ende prysen nu over al/ de claer fonteine/ soet.

Adieu heilige moeder52/ ic moet u minen noot claghen
Ons geveinstheit es nu/ duer de Guesen ontdect
Si grimmen op mi/53 si willen mi ter doot/ jagen
Na Tevangelium/ nu cleen en groot/ vraghen
Adieu moeder hoe sijt/ ghi nu dus geghect
Adieu messe ghy sijt/ alle de Guesen suspect
Adieu bevaerden/ uutvaerden/ ghi sijt nu tondere54
Adieu matten55/ ghetyde/ met placebo56 vertrect
Adieu clocluuders/ beyaerds/ an elcken bizondere
Adieu musicienen/ coralen/57 ic bens een orcondere58
Adieu muulstooters/59 met u bedriechlicke ware
Ic allendich Inquisiteur/ bem een vermondere60
Dat ghemeenen rauwe/ coelt61 wel te gare.

Adieu Cardinael ghy waert mijn overhooft
Adieu Pater santy62/ opgeblasen puust afgriselic
[fol. A3r] Vlaendren is by naer/ eylaes duer my verdooft63
Van rijcdom/ neeringhe/ seere by64 berooft
Inde Spaensche Inquisitie/ verblydic mi Joliselic
Minen moet verhief hem/ in ghiericheit onwyselic
Tot dat de Guesen/ ons wederstonden gestadich
dies segghick allendich/ mensche verknyselick65
Adieu Salve Regine/ waer loopick beladich66
adieu requiescant in pace/ ghi sijt elken versmadig67
Niemant sal mi gheven/ dien ic om broot/ spreke
Adieu Roomschen Sodomijt68/ sijt mijns beradig
de spaensce Inquisitie/ doet mi die doot/ steke

Adieu leghen vadere/69 die hem so hooge verhief
Boven God inden tempel/ adieu ic moet u laten
adieu cardinaels/ bisscops/ noyt meerder messcief70
Luther en dede ons/ noyt sulck een grief
Adieu Abten en Proosten/ die so leckerlick aten
En in geveinsde helicheit/ leefden seer infame
In groote luxurie/71 adieu hooghe Prelaten
In scijntsel van duechden/ maer therte vul blame
Adieu Pater santy/ adieu uwen heligen name
En is niet meer geacht/ adieu wat u nu geschiet
Ick mach wel segghen/ tot uwer onvrame72
ghi waert so hoverdich/ ghi en kendet u selven niet

Eylaes ick alendich/ kativich meinsche/ fel
Comt doot en wilt mi/ dat herte breken
Nerghens anders naer/ ick niet en weinsche/ el73
ic ben tverloren kint/ dies blyve ick deinsche74/ wel
[fol. A3v] Comt berghen bedect mi/ rasch onbesweken
Ic en vraechde niemant/ als ick wilde spreken
den Coninc Philippus/ om mijn noots versinnen
Vrymoedich in sijn camer/ bem75 ick ghestreken
Spijts Oraengne/ Egmont/ ic trocker binnen
Waer haelick nu troost/ om mijns ghewinnen
Comt doots morseel76/ wilt op mi onbeswaert daken77
Schreit/ weent met mi/ ghi papisten uut minnen
die Christum dagelicx/ eenen vlassen baert/ maken78 .

Weent schreit huult nonnekins/ ende bagynen/ ghi
Abdessen Religieusen/ goet gheselle Carmelijt
weent Sellebroers/79 comt doveerdige Jacopinen/80 bi
Luxurieuse putieren/81 schreit Augustinen/ vry
Schreit Minnebroers/ die maken den ypocrijt82
Screit Clusenaers/ screit die maect den hermijt
Ghi hebt alle gedroncken/ van den oncuuscen wijne
Screit Pastoors/ Capelaens/ schreit die costers sijt
Si83 is bicans verwoest/ ten desen termine
Haer silver is schuum/ 84bedeghen en huer corael
Die ons ghebauwen heeft/ dese valsche doctrine
dats den derden Paus/ den Mechelschen Cardinael85 .

Adieu Roomsche sophiste/ adieu roupic seer bevreest
Adieu tweeden Paus/ van Lotrijc86 ydoone87
Cardinael van Mechelen/ adieu heiligen geest88
Geveinsde ypocriten/ binnen tsweerelts foreest89
Adieu moorders van sielen onder shemels troone
Adieu meester Clays/ mijn Prometeur/90 mijn sone
[fol. A4r] Adieu Pieter minen clerc/ en schriver eerbaerlic91
Babilon is ghevallen/ en huer vergulden croone
Adieu Canoniken/ die in weelde saten claerlick
Die hoere zeyde ons/ met woorden onbeswaerlic
Dat zy gheen weduwe/ soude sijn ongheloghen
Ende ons niet verlaten/ dat sprac si eenpaerlick
Maer die sulcke waent/92 vint hem haest bedroghen

Adieu an alle mijn/ Tirannighe subsetuten93
Adieu broeder Rufelare/ wonende binnen Ghendt94
Adieu broer Karels Wijcke trect met mi in muten95
Adieu broer Cornelis/ inde Brussce besluten96
die de vraukens geesselde/ die ons waren in obedient97
Adieu broer Pieter de Backer/98 mi seer deligent
Om tbloet te verghietene/ ende te doen ontliven
Adieu Jorken van Hol99/ die u wijf brocht in torment
Om dat zy in paus leere/ niet en wilde bliven
Uwen getrauwen dienst/ is niet om vul schriven
Dien ic tander tyden/ an u hebbe bevonden
Maer nu moeten wy sceen duer ons valsch bedriven
Dit beclaghic daghlicx/ ten diveersche stonden.

Adieu Meester Hans van Ghent/ scherprechter beseven/100 plat
Die my ghedient hebt/ tmijnder contemplatie
Adieu meester Malen101/ in Brugge de verheven/ stad
Gave mi god den tijt/ dat ic mochte beteren tleven wat
Tware voor mi/ een uutnemende gratie
Adieu Meester Joris in Dypersche habitatie102
Adieu Souvereins dienaers/ groet ende cleene
Die om schandelic gewin/ brochten in desolatie
[fol. A4v] de uutvercoren kinderen/ in grooten weene
die ick ghebrant hebbe/ tot den naecten beene
Waer duer gods toren/ sal op my haest welven
Hebbic gheen deel/ met Christum van Nazareene
Wien wil ic dat wyten/ anders dan my zelven.

Adieu dits eenen orlof/103 met zeer drouver herten
An alle Sophisten/ blent verhert opstinaet
Ick aermen Inquisituer/ lyde nu groote smerte
de Guesen hebben mi/ gedaen dese perten
Adieu Papa pater patrum/ met uwen geveinsden staet
Keert u tot Christum of ghi blijft in gods verwaet104
En alle die onder Babilon haer woonste maken
Waer ic troost soucke/ ic en vinde nergens raet
Eylacen Grandvelle gheeft raet in mijn saken
Dat ic my noeyt en stelde/ om bernen en blaken105
Ende so ghedient was/106 den Roomschen princhier107
Wil mi den Heere God/ niet van sonden slaken108
So duchtic de helle/ die wert mijn Vaghevier.

Finis.

 

NOTEN

1
  waer: zwerf rond, dool rond
2
  mynen God: de paus
3
  Papa pater patrum: de paus, der vaderen vader
4
  ic moet vermonden/ claer: ik moet het duidelijk zeggen
5
  bevonden/ zwaer: is hier praktisch betekenisloos (stoplap)
6
  met geveinsde practijc[ke]: door het bedrijven van schijnheilige daden
7
  Zijn insetten: het invoeren van zijn verordeningen
8
  publijcke: publiekelijk, in het openbaar
9
  Balaams ghescrey: het geschreeuw van een valse profeet (Balaäm had volgens de joodse tradities Balak op het idee gebracht om de Israëlieten tot afgoderij te verleiden met behulp van de `de dochters van Moab')
10
  Sijn sophisten: zijn verkondigers van een dwaalleer, namelijk zijn priesters
11
  Beli tvermaen doet: geeft hij onderrichting, afkomstig van Belial, een aanvoerder der duivels
12
  sonder swijcke: zonder mankeren (stoplap)
13
  rijcke: koninkrijk
14
  vranc: oprecht (bijwoordel. bepaling bij gedient)
15
  By rade: op een doordachte manier
16
  Officie: ambt
17
  De cromme mutse dragers: de doctors in de theologie?
18
  verheven/ stranc: flink op de voorgrond geplaatst
19
  previlegen ... cranc: privileges die weinig effect hadden
20
  doen composicie: afkoop van straf regelen
21
  heesscer: eiser, aanklager
22
  duer placaets malicie: ten gevolge van de kwaadaardigheid van het plakkaat tegen de ketters
23
  versmooren: verdrinken
24
  papa den hantebay/ of Sodomijtscen prelaet: vadertje handneuker of nichtenpaap?
25
  neme toirconden: neem tot getuigen
26
  alegieren: naar voren brengen
27
  Ic vijncse: ik nam hen gevangen
28
  dese: deed hen
29
  hielt ick seer verknesen: had ik stevig in de houdgreep
30
  vlouchse: vlooide hen, plunderde hen
31
  Volghende placaet: op grond van het plakkaat
32
  sonder cesseren: onophoudelijk
33
  vercuerlic: voortreffelijk (stoplap)
34
  was mijn nareren: vertelde ik
35
  stuerlick: boos
36
  met tormenten doluerlic: met pijnlijke folteringen
37
  machtich in ontrauwen: zeer te kwader trouw
38
  sonder bril: die scherp toezicht hield
39
  ten fine: tot op het uiterste
40
  divine: goddelijk
41
  hiet mi tvolc present:: noemde mij het volk hier
42
  dochte my Christus/ een sacraficie te zyne: die vervolging leek mij een offer voor Christus
43
  den hoochsten regent: de hoogste regeerder (hier: God)
44
  versteent: verhard
45
  vlane: villen
46
  composeerde: legde de rechtvaardigen boeten op
47
  composeren: beboeten
48
  milioot: eerwaardig? (Zetfout voor de rederijkersstoplap . minioot. ?)
49
  hoe sal ic mi generen: hoe zal ik in mijn nderhoud voorzien
50
  Onsen vleeschpot sturt nu/ hier int generael: Met ons gaat het over het algemeen hier niet best meer
51
  vroet: oppassend
52
  heilige moeder: de r.k. kerk
53
  grimmen op mi: zijn boos op mij
54
  sijt nu tondere: gij delft nu het onderspit
55
  matten: metten
56
  placebo: woord waarmee de antifoon die bij een lijkdienst wordt gezongen, begint (dus zeer bekend in de r.k. liturgie)
57
  coralen: koorknapen
58
  ic bens een orcondere: ik deel dit mee
59
  muulstooters: handelaars in relikwieën
60
  bem een vermondere: zal het zeggen
61
  coelt: vermindert (betekenis: gedeelde smart is halve smart)
62
  Pater santy: Sancte Pater (Heilige Vader, de titel waarmee de paus wordt aangesproken)
63
  verdooft:geruïneerd
64
  seere by: bijna helemaal
65
  verknyselick: gekweld
66
  waer loopick beladich: waar moet ik met mijn last heen
67
  ghi sijt elken versmadig: door iedereen wordt gij verworpen
68
  Roomschen Sodomijt: bedoeld is de paus
69
  leghen vadere: ijdele, onbeduidende vader (hier tevens woordspeling met Heilige Vader, namelijk de paus)
70
  messcief: ellende
71
  luxurie: onkuisheid
72
  onvrame: verdriet
73
  ick niet en weinsche/ el: ik wens niets anders
74
  deinsche: obscuur, ongunstig bekend?
75
  bem: lees: ben
76
  doots morseel: dood (letterlijk: hapje van de dood)
77
  op mi [...] daken: over mij komen
78
  eenen vlassen baert/ maken: op schijnheilige wijze bedriegen
79
  Sellebroers: cellebroers of alexianen, een congregatie van lekebroeders die leefden naar de regel van Augustinus en die het verplegen van zieken en het begraven van armen als hun voornaamste taak zagen
80
  doveerdige Jacopinen: woordspeling met . d'eerweerdige Jacopinen'? Jacopinen zijn dominicanen, de uitverkoren adviseurs van Titelmans bij het ketterjagen (Zie Decavele dl. 1 (1975), p. 17).
81
  Luxurieuse putieren: wellustige losbollen
82
  maken den ypocrijt: ze hangen de schijnheilige uit
83
  Si: bedoeld is de rooms-katholieke kerk
84
  bedeghen: volgroeid
85
  den Mechelschen Cardinael: Antoine Perrenot (1517-1586), kardinaal van Granvelle, was in 1561 door de paus tot aartsbisschop van Mechelen en tevens tot kardinaal benoemd (Parker 1977, p. 48).
86
  tweeden Paus/ van Lotrijc: bedoeld is Charles de Guise ( 1574), kardinaal van Lotharingen. Na 28 juli 1566 neemt Godevaerd van Haecht in zijn Kroniek een pamflet tegen kardinaal Granvelle op, waarin Charles de Guise als tweede paus wordt genoemd: "[...] ende den cardinael van Lotringen soude wesen paus in Vranckeryck, en genoempt worden Godt den Sone [...]". (Van Haecht dl. 1 (1929), p. 78).
87
  ydoone: liefelijk, prettig
88
  adieu heiligen geest: lijkt te zijn ontleend aan het reeds eerder geciteerde schotschrift tegen Granvelle, die hierin na de paus van Rome en de paus van Frankrijk, de rang bekleedt van . derde paus. of paus van Nederland: . en den paus van Nederlant [soude genoempt worden] Godt den Heylighen Geest. (Van Haecht dl. 1 (1929), p. 78).
89
  tsweerelts foreest: de wereld
90
  meester Clays/ mijn Prometeur/: Nicolas de Hondt (ook: Canis) werkte in de periode van januari 1556 tot april 1566 als promotor iustitiae of aanklager onder Titelmans. Hij woonde tot januari 1566 te Ronse, daarna te Gent (Decavele dl. 1 (1975), p. 15).
91
  Pieter minen clerc/ en schriver eerbaerlic: bedoeld wordt de Kortrijkse notaris Pieter van Hee (ook: van den Heede of Hedanus), de rechterhand van Titelmans in de periode van 17 september 1555 tot 14 juli 1566 (Decavele dl. 1 (1975), p. 15).
92
  sulcke waent: dit soort dingen denkt
93
  subsetuten: substituten, vervangers
94
  broeder Rufelare/ wonende binnen Ghendt: Franciscus Ruffelaert O.P. (1518-1596). Toen de Spaanse soldaten op 23 juni 1568 Gent verlieten, ontvingen ze in het openbaar de zegen en heilwensen van Frans Ruffelaert en van andere dominicanen (Van Vaernewijck dl. 4 (1876), p. 133).
95
  broer Karels Wijcke trect met mi in muten: gaat het om Karel Wicke die kapelaan was te Nieuwkerke bij Belle? Kort nadat deze door Titelmans in april 1560 ter verantwoording was geroepen vanwege zijn heterodoxe opvattingen, vluchtte deze naar Londen (Decavele dl. 1 (1975), p. 397).
in muten: naar een schuilhoek
96
  inde Brussce besluten: in het Brugse perk (dus: te Brugge)
97
  in obedient: inobediënt, ongehoorzaam
98
broer Pieter de Backer: Pieter de Backere O.P. (1517-1601)
99
Jorken van Hol: niet gevonden
100
  Meester Hans van Ghent/ scherprechter beseven: Hans vanden Berghe was de beul van Gent (volgens Van Vaernewijck dl. 1, p. 277).
101
  meester Malen: niet gevonden; gezien de context was deze Van Male vermoedelijk de beul van Brugge
102
  Meester Joris in Dypersche habitatie: het gaat hier vermoedelijk om de beul van Ieper
103
  orlof: afscheid
104
  verwaet: veroordeling tot de eeuwige ondergang door God
105
  Dat ic my noeyt en stelde/ om bernen en blaken: omdat ik nooit voorbereidingen trof tot het oprichten van brandstapels
106
  so ghedient was: diende
107
  princhier: vorst
108
  slaken: bevrijden